Tomaszów Mazowiecki Pomnik „Poległym Legionistom Piłsudskiego – Towarzysze Broni”
Pomnik „Poległym Legionistom Piłsudskiego – Towarzysze Broni” jest ważnym miejscem dla wielu tomaszowskich rodzin. Na cokole pomnika umieszczono szereg tablic upamiętniających nazwiska legionistów oraz żołnierzy walk o suwerenną Polskę w latach 1918-21, którzy wyruszyli na wojnę z Tomaszowa Mazowieckiego. Wśród dziesiątek nazwisk znaleźć można również nazwisko mojego pradziadka – sierżanta Władysława Błaszczyka.
Pomnik swą historią sięga 1924 roku, kiedy to w dziesiątą rocznicę utworzenia Legionów Polskich tomaszowianie wznieśli skromny obelisk na skwerze przy ulicy Pilicznej /dziś ulicy Prezydenta Ignacego Mościckiego/.Gdy na skwerze tym przystąpiono do prac związanych z budową nowego ratusza, obelisk trzeba było rozebrać. W kilka lat później dzięki staraniom Związku Legionistów, przy zbiegu ulic Józefa Piłsudskiego i Legionów zbudowano nowy pomnik zwieńczony sylwetką orła zrywającego się do lotu. Monument wykonany wg projektu dr Tadeusza Seweryna odsłonięty został w 1928 r.
Jesienią 1939 r. na polecenie władz okupacyjnych pomnik został rozebrany. Mosiężnego orła ukryli i przez całą okupację przechowywali p. Helena Banach i p. Józef Czajka. Po zakończeniu działań wojennych przekazali tę pamiątkę do magistratu. Niestety, później orzeł zaginął i jego los nie jest znany.
W roku 1989 i na początku lat dziewięćdziesiątych Koło Polskiego Towarzystwa Historycznego podejmowało próby odbudowania pomnika. Niestety starania te z różnych przyczyn nie powiodły się. W roku 2000 miejscowy Związek Piłsudczyków postawił sobie za cel odbudowę Pomnika. Dzięki działaczom Związku, pomocy wielu osób i ofiarności tomaszowian zdołano zrealizować ten zamiar.
Projekt rekonstrukcji pomnika opracował Leszek Danielewicz i Ryszard Michalak. Rzeźbę orła wykonał w Krakowie mgr Michał Zakrzewski, wnuk żołnierza, bojownika o niepodległość w latach 1917-20. Pomnik stanął kilkanaście metrów dalej, w stosunku do pierwowzoru, na małym rondzie wieńczącym skrzyżowanie ulic.
W dniu 11 listopada 2001 r. nastąpiło uroczyste odsłonięcie i poświęcenie Pomnika Poległych Legionistów. Na uroczystość licznie przybyli tomaszowianie, członkowie Związku Piłsudczyków oraz żołnierze Kawalerii Powietrznej. Kpt. Piotr Wyrzykowski z 7 Dywizjonu Ułanów Lubelskich im. gen. K. Sosnkowskiego 25 Brygady Kawalerii Powietrznej odczytał Apel Poległych przygotowany przez prezesa Koła Polskiego Towarzystwa Historycznego w Tomaszowie Mazowieckim – mgr Jerzego Wojniłowicza i p. Zygmunta Jędrzejczaka, członka Związku Piłsudczyków.
Dariusz Krakowiak /na podstawie artykułu p. Jerzego Wojniłowicza w Biuletynie Związku Piłsudczyków w Tomaszowie Mazowieckim z 12.05.2004r/
Fotografie - Dariusz Krakowiak. Stare wizerunki pomnika udostępnione przez Grzegorza Węglarskiego.