Zadwórze, mogiła orląt
Zadwórze (Polskie Termopile) to mała wieś na Ukrainie położona 33 km od Lwowa, 12 km na płn-zach. od Glinian, przy linii kolejowej do Tarnopola. Do II wojny światowej Zadwórze leżało w granicach Polski.
W okresie bitwy warszawskiej, 17 sierpnia 1920 miejsce 11-godzinnej bitwy oddziału 330 polskich Obrońców Lwowa pod dowództwem kpt. Bolesława Zajączkowskiego z siłami Pierwszej Konnej Armii Siemiona Budionnego, opóźniającej podejście wojsk bolszewickich do Lwowa. W bitwie poległo 318 Polaków. Mimo zdobycia stacji kolejowej Zadwórze Budionny zrezygnował z kontynuowania walki o Lwów kończąc marsz na zachód.
W 1920 roku nad zbiorową mogiłą w Zadwórzu usypano kurhan ku czci poległych. W 1928 roku na szczycie kurhanu odsłonięto pomnik w kształcie słupa granicznego według projektu Wawrzyńca Dajczaka. Tablicę znajdującą się u podnóża kurhanu ufundował Filip Hawzan, kolejarz ze Stryja, którego syn poległ pod Zadwórzem. Na tablicy umieszczono napis: „Orlętom, poległym w dniu 17 sierpnia 1920 r. w walkach o całość ziem kresowych”. W okresie międzywojennym pod Zadwórzem w rocznicę krwawych zmagań odbywały się uroczystości z udziałem wojska, organizacji, rodzin poległych i harcerzy. Z chwilą, gdy Zadwórze znalazło się poza Polską w granicach ZSRR nie było możliwości czczenia tej rocznicy, a wręcz była ona skazana na zapomnienie z przyczyn politycznych. Sama tablica uległa zniszczeniu a otoczenie kopca z cmentarzem poległych zdewastowane. W chwili obecnej po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę udało się uporządkować teren wokół mogił, niestety władze ukraińskie nie wyraziły zgody na umieszczenie na tablicy napisu w pierwotnym brzmieniu.
Obecnie na tablicy dwujęzyczny napis brzmi: „Polskim Orlętom poległym w walce z wojskami bolszewickimi”. I tak jak dawniej w rocznicę wydarzeń Zadwórze staje się miejscem uroczystości gromadzącym przedstawicieli polskich władz, harcerzy, ludność pobliskich wiosek oraz delegację władz i armii ukraińskiej.
Źródła:
Zadwórze - polskie Termopile. Wirtualne muzeum wojny 1920 roku. stan na 4 kwietnia 2009 r.
wikipedia.pl